مسابقه بزرگ حدیث رمضان

حدیث یازدهم

سخنران: حجت الإسلام والمسلمین شیخ محمد عسکرپور

موضوع سخنرانی:‌ اعتدال واسراف

بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيم

بحث ما این بار به اعتدال و اسراف مربوط می‌شود. در مقدمه، توجه کنیم که خداوند متعال چیزهایی را برای ما دوست دارد و چیزهایی را نه. قاعده‌ی کلی این است: هر آنچه که خدا برای ما دوست دارد به نفع ماست و هر آنچه که خداوند متعال برای ما دوست ندارد و نمی‌پسندد به ضرر ماست؛ یعنی خداوند حتماً به سبب ضرری کاری را دوست نمی‌دارد و ما را از آن منع می‌کند، و حتماً به سبب منفعتی ما را به آن امر می‌کند. 

یکی از مفاهیمی که باید به آن توجه کنیم و در زندگی ما نمود بسیاری دارد، بحث اعتدال و میانه‌روی و اسراف است. برای تعریف میانه‌روی و اعتدال، می‌توانیم بگوییم هر چیزی که ما را از افراط و تفریط دور کند اعتدال است، و هر چه جنبه‌ی افراط یا تفریط داشته باشد خروج از حد اعتدال و عدل است و مذموم. خداوند متعال افراط و تفریط را خوش نمی‌دارد و اعتدال را می‌پسندد. این مفاهیم در همه‌ی زمینه‌ها مصداق دارند: در صدقه دادن، در نماز خواندن، در همه‌چیز هم اعتدال نمود دارد و هم افراط و تفریط. زنی که فقط و فقط مفاتیح و قرآن به دست می‌گیرد و از همسرش غافل می‌شود دچار افراط است و کسی هم که اصلاً سراغ مفاتیح و قرآن نمی‌رود دچار تفریط. هر دو صورت ناپسند است و خداوند متعال هیچ‌یک را دوست ندارد. چیزی که خدا می‌پسندد اعتدال است؛ هر چیز سر جای خود: مطالعه، تفریح و غیره. 

گاهی تفریح و بازی در حدی است که وقت خالی انسان را پر کند که در این صورت ‌ــ‌آ‌ن هم در سن و سال خاص‌ــ اشکالی ندارد. اما گاهی کسانی را می‌بینیم که تمام عمرشان را، مثلاً با بازی‌ با موبایل، هدر می‌دهند؛ کاری که سودی برایشان ندارد؛ نه دنیایشان را آباد می‌کند و نه آخرتشان را، و حتی می‌تواند دنیا و آخرتشان را نابود می‌کند. تصور کنید اگر در همین کشور ما 80میلیون نفر روزی دو ساعت سرگرم چنین بازی‌هایی باشند چه عمری از ما ضایع می‌شود. مزاح و خنده هم فرقی نمی‌کند؛ در همه‌ی این‌ها می‌توانیم اعتدال یا عدم اعتدال را ببینیم. 

امام صادق علیه السلام، در روایتی که در آغاز بحث ذکر شد، مفاهیم اعتدال و اسراف را روشن می‌کنند: قصد یا همان اعتدال، امر یحبه الله عزوجل، و ان السرف ــ‌‌یعنی نقطه‌ی مقابل اعتدال‌ــ امر یبغضه الله عزوجل. خدا اسراف و بیهوده صرف کردن را نمی‌پسندد. مثالی که حضرت می‌زنند بسیار زیباست: حتی طرحک النواة. هسته‌ی خرمایی که می‌خوریم می‌تواند به درخت خرما تبدیل شود. حضرت می‌فرماید چرا به این قابلیت نگاه نمی‌کنی؟ چرا کاری نمی‌کنی که همین هسته هم به کاری بیاید. اگر این هسته در دل خاک نشانده شود، درخت خرما می‌شود. می‌بینیم که در تفکر دینی حتی بی‌جهت دور ریختن یک هسته‌ی خرما هم مبغوض خداست، تا چه رسد به هدر دادنِ چیزی که  خدا به آن قسم خورده است: والعصر؛ عمرمان که با کارهای بسیار بسیار پیش‌پا‌افتاده و بی‌فایده آن را به باد می‌دهیم. در ادامه حضرت می‌فرمایند که «فإنها تصلح لشیئ»، این هسته‌ی خرما سودی دارد، «حتی صبک فضل شرابک»، نیم‌خورده‌ی آبی که می‌نوشی هم فایده‌ای دارد، می‌شود گیاهی را با آن سیراب کرد. قرآن مجید می‌فرماید «وأهلکنا المسرفین»، یعنی ما مسرفین را هلاک می‌کنیم و «ان المسرفین من اصحاب النار»، اهل اسراف از اصحاب آتش هستند.

در این ماه رمضان دعا می‌کنیم که خداوند ما را در خط اعتدال قرار دهد و از خط اسراف دور بدارد.