حاج محمود کریمی

وی فرزند دوم ملا محمد ممقانی بود که در سال ۱۲۴۸ هجری قمری، مطابق با ۱۲۱۱ شمسی به دنیا آمد. در سن ۲۲ سالگی برای تحصیل علوم دینی عازم نجف اشرف شد که در بازگشت به عنوان محدث، فقیه و مجتهد شناخته می‌شد. وی در فنون شعر و ادب نیز از اساتید این فن به شمار آمد. حجت الاسلام نیر، از مفسران و کاوشگران علوم و معارف قرآنی است.

حجت الاسلام نیر تبریزی با جمعی از شعرا و فضلای عصر خویش مکاتبه و دوستی داشته و در سروده‌هایش بیشتر متأثر از حافظ بود. از آن‌جایی که اشعار وی در رثای شهادت اباعبدالله الحسین(ع) سال‌ها است که در مجالس عزاداری آن امام همام زمزمه می‌شود. حجت الاسلام نیز تبریزی را حافظ شعر عاشورایی لقب داده‌اند.

دیوان اشعار مرحوم حجت‌الاسلام نیر تبریزی، فقیه، محدث و ادیب معاصر در سه بخش مثنوی آتشکده، لآلی منظومه و دیوان غزلیات در سال ۱۳۰۹ سروده شده که متضمن قصاید، قطعات، مراثی و مدایح در اوزان و بحور مختلف، بالغ بر سه‌هزار بیت است که در سال ۸۷ با تصحیح و تعلیقات دکتر بهروز ثروتیان منتشر شده است.

بنابر این گزارش، در این مجموعه، نام‌ها و اسامی شخصیت‌ها، اغلب با کنایه آورده شده است؛ چنان‌چه درباره سرور شهیدان حضرت امام‌حسین‌(ع) با نهایت احترام از کنایاتی مانند شاه تشنه، شهسوار بادیه ابتلاء، زاده شیرخدا، غیرت‌الله و... استفاده شده است.

شرح تاریخی وقایع کربلا در این منظومه زیبا و مراثی و غزلیات عاشورایی آن ذکر نشده، بلکه مثنوی آتشکده و مخصوصا ترجیع ‌بند متین و هنرمندانه لآلی و غزلیات عاشورایی نیز به شیوه‌ای کاملا شاعرانه و عارفانه، وقایع دردناک کربلا را از دیدگاه «عشق‌الهی» پیش‌روی مخاطب قرارمی‌دهد.

حجت‌الاسلام نیر این واقعه را با جهان‌بینی خاص دینی و باورهای پیروان مذهب شیعی بررسی و گزارش می‌کند و خود نیز در این مجموعه، از صمیم دل به آنها معتقد است و عشق می‌ورزد. این شخصیت سالیان دراز از محضر علمای نجف و قم بهره‌ها برده و خود در مطالعات قرآنی، مخصوصا علم کلام از سرآمدان زمانه خویش بوده و مقام و رتبه اجتهاد داشته است.

منظومه لآلی که از چند شعر در قالب ترکیب بند و غزل و قصیده و سایر قالب‌های شعری به سه زبان فارسی، عربی و ترکی سروده شده است، غالبا اشعار، عاشورایی و مرثیه‌ای را در بر می‌گیرد؛ البته سروده‌هایی نیز در مدح و رثای دیگر ائمه اطهار(ع) در آن به چشم می‌خورد.

الفیه در طرائف به زبان عربی، ممزوج با برخی از کلمات ترکی و لغات فارسی و «کشف السبحات فی تحقیق الصفات» در کشف معضلات مسائل توحیدی با دلائل عقلی و نقلی که به نام شاهزاده طهماسب، حاکم آذربایجان نوشته شده است، از آثار ماندگار حجت الاسلام نیر تبریزی محسوب می‌شوند.

همچنین رساله تفسیر «و ما خلقت الجن و الانس»، شرح حدیث اناالنقطه، صحیفه الابرار، علم الساعه، رساله لمح البصر، مفاتیح الغیب، رساله نصره الحق نیز از دیگر آثار حجت الاسلام نیر تبریزی که به حافظ شعر عاشورایی شهرت یافته، است. عاشورای حسینی بهانه‌ای است تا ابیاتی از آثار آن مرحوم در رثای حضرت اباعبدالله الحسین(ع) را زمزمه کنیم.

گفت: ای گروه هر که ندارد هوای ما
سرگیرد و برون رود از کربلای ما
ناداده تن به خواری ناکرده ترک سر
نتوان نهاد پای به خلوت سرای ما
همراز بزم ما نبوَد طالبان جاه
بیگانه باید از دو جهان آشنای ما
برگردد آن که با هوس کشور آمده
سرنآورد به افسر شاهی گدای ما
ما را هوای سلطنت ملک دیگر است
کاین عرصه نیست در خور فرّ همای ما

بنابر این گزارش، میرزا محمد تقی حجت‌الاسلام، متخلص به «نیر» که در فن شعر و ادب یکی از مهره‌های اصلی در روزگار خود به شمار می‌رفت، دهم محرم سال ۱۳۳۰ قمری در شهر تبریز دار فانی را وداع گفت و  و بنا بر وصیت، در نجف اشرف به خاک سپرده شد.

**

صوت : شب چهارم محرم 95_زمینه_حاج محمود کریمی_ گفت ای گروه هر که ندارد هوای ما